Leerlingen van Bartiméus testen ChatGPT

Chatbots doen de laatste tijd veel stof opwaaien. Dit riep bij Lunenborg en Velleman de vraag op: is ChatGPT eigenlijk wel toegankelijk voor leerlingen met een visuele beperking?

Velleman: ‘Wij lazen veel artikelen over ChatGPT in het onderwijs met een vrij negatieve insteek. Dit maakte ons nieuwsgierig: zouden blinden en slechtziende leerlingen de tool überhaupt kunnen gebruiken? En vooral: wat voor mogelijke voordelen zou dat hen kunnen bieden? Als leerlingen hierdoor geholpen kunnen worden, zou iédere leerling die mogelijkheid moeten hebben.’

Zij namen de proef op de som: ze probeerden ChatGPT uit met leerlingen van Bartiméus in Zeist tijdens de lessen Engels. De uitkomst was positief. ‘De lessen leidden tot leuke vragen en discussies. Leerlingen mochten allerlei vragen aan de chatbot stellen’, vertelt Velleman. ‘Zowel slechtziende als blinde leerlingen konden zelfstandig met ChatGPT uit de voeten. De antwoorden op hun vragen waren prima te lezen op de brailleleesregel. Het keuzemenu kan nog wat toegankelijker, maar over het algeheel waren we positief verrast.’  

Ook de leerlingen waren enthousiast. ‘Voor de meeste leerlingen was het programma nog helemaal nieuw. Ze kenden het alleen nog van naam uit het nieuws en waren heel benieuwd wat ze ermee konden. Eén leerling riep meteen: dit wordt mijn nieuwe zoekmachine! Ze vonden ook al snel dingen die niet klopten, in samenvattingen van boeken bijvoorbeeld.’

Vanuit de onderwijswereld klinken veel bezwaren tegen de komst van ChatGPT. Het zou leerlingen lui en gemakzuchtig kunnen maken: wat als zij al hun huiswerk straks door een robot laten maken? Maar Velleman en Lunenborg wilden juist op zoek naar de vóórdelen voor hun doelgroep. Daar hoefden ze niet lang naar te zoeken.

Velleman: ‘Leerlingen gaven direct aan dat het zoeken via ChatGPT veel gemakkelijker voor hen is dan via Google. Op Google krijgen zij een lange lijst aan zoekresultaten te zien waar misschién het goede antwoord tussen zit. Ze moeten één voor één linkjes aanklikken en doorlezen en veel websites zijn dan ook nog eens ontoegankelijk. Dat kost verschrikkelijk veel tijd. Veel meer tijd dan voor iemand zonder visuele beperking. Via ChatGPT krijgen ze direct antwoord. Hoe ideaal is dat?’

Een kanttekening hierbij is dat ChatGPT geen bronnen weergeeft bij de gevonden informatie. ‘Het is daarom wel heel belangrijk dat leerlingen kritisch blijven’, zegt Lunenborg. ‘Zij moeten leren hoe zij de informatie die ze voorgeschoteld krijgen goed kunnen beoordelen. Die vaardigheid is heel belangrijk en zal in de toekomst ook steeds belangrijker worden.’

Een ander voordeel van ChatGPT is de begrijpelijke taal van de robot. Lunenborg: ‘Wij hebben bij Bartiméus ook leerlingen met een visuele én verstandelijke beperking. Juist voor hen is begrijpelijke taal in het onderwijs heel belangrijk. Nu zit er altijd nog iemand tussen die complexe taal moet vertalen naar begrijpelijke taal. Maar een chatbot kan dit ook. Als je aan ChatGPT vraagt: leg een kerncentrale uit aan een kind van 4, komt er een heel begrijpelijke tekst uit. Als je het daarna nog niet snapt, kun je verdere vragen stellen. Zo kunnen leerlingen die moeite hebben met complex taalgebruik toch informatie zoeken.’

Nu kunnen deze leerlingen dit nog niet zelfstandig. ‘Een groot aantal leerlingen kan niet lezen en schrijven. Er moet nu dus nog iemand bij zijn die de vragen voor hen intypt. ChatGPT heeft nog geen spraakfunctie. Ik kan me voorstellen dat die er in de toekomst wel komt, zodat je je vragen mondeling kunt stellen en een gesproken antwoord kunt krijgen.’

Met name bij ingewikkelde materie is een eenvoudige, beeldende uitleg erg handig voor kinderen met een visuele beperking. ‘Denk bijvoorbeeld aan wiskunde’, zegt Velleman. ‘Dat is nu één van de lastigste dingen om goed uit te leggen aan leerlingen met een visuele beperking. Formules zijn al ingewikkeld, laat staan als je ze niet kunt zien. Ik kan me voorstellen dat AI (artificial intelligence, oftewel: kunstmatige intelligentie, red.) dit straks gewoon kan uitleggen. Een ander voorbeeld is programmeertaal zoals Java. Ook dat is lastig te leren als je niet goed ziet. Dat kan ChatGPT nu bijvoorbeeld gewoon voor je schrijven. Veel studies en beroepen worden zo hopelijk wat toegankelijker voor jongeren met een visuele beperking. Het is heel belangrijk dat zij zo ook kunnen meedoen aan de digitale 21e-eeuwse maatschappij. Dingen als programmeren horen daarbij.’

In die zin is AI net een soort persoonlijke assistent, zegt Velleman. ‘Zie het als een assistent die jij aanstuurt. Als iets niet werkt, ja, dan zul jij zelf moeten kijken wat er misgaat. Maar de assistent kan het voor jou voorlezen of uitleggen en je vragen beantwoorden. Communiceren met zo’n AI is vele malen makkelijker dan als je je met je brailleleesregel regel voor regel door informatie moet worstelen. Het maakt leerlingen met een visuele beperking straks hopelijk een stuk zelfstandiger en minder afhankelijk van hulp van anderen.’

Hoe gaan leraren op scholen van Bartiméus nu om met ChatGPT? Velleman: ‘Mijn vrouw geeft Engels bij Bartiméus. Ik weet dat zij het nu soms in haar les gebruikt. Ze vraagt leerlingen dan bijvoorbeeld om iets op te zoeken op ChatGPT en dat vervolgens te checken. Laatst heeft ze er ook grammaticaoefeningen mee gemaakt. Ze liet ChatGPT een soort kant-en-klare oefenzinnen maken. Zo kan AI het werk van docenten dus ook een stuk makkelijker maken. Ook in klassen waar leerlingen met een visuele beperking in combinatie met een verstandelijke beperking zitten, kan ChatGPT denk ik echt een hulp zijn. Je kunt er vliegensvlug begrijpelijke teksten mee produceren voor je leerlingen waar je anders lang over moet nadenken. Dat biedt echt wel kansen.’

De waarde van deze moderne techniek lijkt zo nog veel groter voor leerlingen in het speciaal onderwijs dan in het reguliere onderwijs. ‘Bij nieuwe technologieën wordt vaak niet gedacht aan de kansen die het kan hebben voor mensen met een beperking’, zegt Lunenborg. ‘Denk bijvoorbeeld aan zelfrijdende auto’s. Op een gegeven moment waren die er. Dat is natuurlijk heel fijn, maar je had nog géén zelfrijdende rolstoelen. Als je diezelfde technologie inzet voor mensen met een beperking, kan dat veel meer impact hebben. Dat zelfde geldt ook voor de impact die ChatGPT kan hebben voor blinde of slechtziende leerlingen. Deze moderne techniek kan hen ondersteunen bij het leren.’

Het gebruik van chatbots kan zo bijdragen aan gelijkwaardigheid voor leerlingen met en zonder visuele beperking. Zij moeten dan wel op dezelfde manier gebruik kunnen maken van de technologie. Velleman: ‘We zitten nu nog in de beginfase van deze ontwikkeling. Dat biedt ons de kans om de specifieke behoeften van onze doelgroep in kaart te brengen en onder de aandacht te brengen van makers en leveranciers. Hoe meer wij kunnen testen, hoe meer zicht wij hierop krijgen. Zo kunnen we de AI van de toekomst hopelijk nóg toegankelijker laten zijn.’

De mannen hebben al plannen voor vervolgonderzoek ‘We zouden graag ook met de leerlingen met een meervoudige beperking naar ChatGPT willen kijken. We willen dan specifiek testen of de toevoeging van spraak hen zou kunnen helpen. Dat zou natuurlijk heel mooi zijn. Er valt nog een hoop te ontdekken.’